Bác Hồ làm báo và bài học đối với người làm báo ngày nay

       Những năm đầu hoạt động ở Pháp, Bác Hồ (Nguyễn Ái Quốc) đã thấy được vai trò quan trọng của báo chí và nắm lấy nó như một vũ khí sắc bén phục vụ sự nghiệp cách mạng. Bác đã đến gặp ông Jean Longuet (cháu ngoại của Karl Marx) là chủ nhiệm tờ Dân chúng và ông đã khuyến khích Người viết bài cho tờ báo này để làm cho người dân Pháp hiểu rõ những sự bất công xảy ra ở Việt Nam. Cũng từ đó, Bác bắt tay vào việc làm báo. Bấy giờ, sự hiểu biết chính trị và tiếng Pháp của Nguyễn Ái Quốc còn hạn chế, Người phải ra sức tìm hiểu chính trị và học viết bằng tiếng Pháp. Chủ bút của tờ Đời sống thợ thuyền đã hướng dẫn Bác viết báo bằng tiếng Pháp. Lúc đầu Người tập viết ngắn, chỉ năm, bảy dòng. Bài báo được viết làm 2 bản, gửi cho toà soạn một bản, Người giữ lại một bản. Bác vui sướng vì thấy bài viết của mình được đăng lên báo. Người đọc bài báo đã in, so sánh và sửa những chỗ viết sai. Dần dần Người viết được dài thêm, có thể viết cả một cột báo. Theo hướng dẫn của ông chủ bút, Người tập viết ngắn lại cho cô đọng hơn. Những bài báo đầu tiên của Người, ký tên Nguyễn Ái Quốc xuất hiện từ tháng 9/ 1919.

       Cuối năm 1921, Bác Hồ dự Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ nhất của Đảng Cộng sản Pháp tại Marseille. Trở lại Pari, Bác cùng một số hội viên Hội Liên hiệp thuộc địa xuất bản tờ báo Người cùng khổ (Le Paria). Người làm chủ nhiệm kiêm chủ bút, vừa là quản lý, người phát hành, người bán báo. Số báo Người cùng khổ đầu tiên ra ngày 1/4/1922. Trong thời gian tồn tại của báo Người cùng khổ, Bác đã viết, dịch ít nhất 38 bài và vẽ nhiều tranh minh hoạ cho báo. Báo được gửi đến bán ở một số cửa hàng nhỏ nhưng không chạy lắm, vì bấy giờ ở Pa ri đã có rất nhiều tờ báo khác nổi tiếng. Bác đã có cách quảng bá và bán báo rất độc đáo: Bác đến những cuộc mít tinh của dân chúng, phát báo, leo lên diễn đàn và nói: “Các bạn thân mến! Báo Người cùng khổ phát không, nhưng tôi hết sức cảm ơn nếu các bạn vui lòng quyên giúp ít nhiều để chúng tôi trả tiền in. Một xu, một quan, nhiều ít cũng tốt” (Theo: Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ Tịch, Nxb Văn học, Hà Nội, 1969). Nhờ vậy mà báo được phát hành có hiệu quả. Báo được bán ở Pháp, một phần gửi về Đông Dương và những nước thuộc địa của Pháp ở châu Phi. Báo Người cùng khổ đã vạch trần chính sách đàn áp, bốc lột dã man của chủ nghĩa thực dân ở các nước thuộc địa và truyền bá chủ nghĩa Mác - Lê nin, góp phần thức tỉnh nhân dân Việt Nam và nhân dân các dân tộc thuộc địa.

Hồ Chủ tịch tại Đại hội III Hội Nhà báo Việt Nam 9.1962. Nguồn baonghean.vn

       Tháng 6/ 1923, Bác Hồ thoát khỏi sự theo dõi của mật thám Pháp, bí mật rời Pháp sang Đức rồi từ đó đến Liên Xô. Ngày 30 tháng 10 năm 1923, người đặt chân đến nước Nga rồi vào học Trường Đại học Phương Đông. Trong thời gian ở Liên Xô, tháng 8 năm 1927, Bác viết một số bài báo bằng tiếng Pháp và tiếng Nga, đăng trên tạp chí Thư tín quốc tế như bài: “Tội ác ghê tởm của thực dân Pháp ở Đông Dương” (ngày 28/9/1927), “Sự thống trị của thực dân Pháp ở Đông Dương” (ngày 15/10/1927). Cuối năm 1924, Bác lấy tên là Lý Thuỵ, từ Liên Xô đến Quảng Châu (Trung Quốc), công tác trong phái đoàn cố vấn của Chính phủ Liên Xô bên cạnh Chính phủ Tôn Dật Tiên. Tại đây, ngày 21/6/1925, Bác đã sáng lập tờ báo Thanh niên - cơ quan của tổ chức Thanh niên Cách mạng Việt Nam. Đây là tờ báo cách mạng Việt Nam đầu tiên do Bác Hồ sáng lập, chỉ đạo và biên tập chính. Báo Thanh niên viết bằng chữ Quốc ngữ Việt Nam, tập trung tuyên truyền chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa Mác - Lênin, được phổ biến rộng rãi trong nước, nhất là tầng lớp thanh niên, công nhân, nông dân.

       Năm 1938, Bác Hồ rời Liên Xô để tìm đường qua Trung Quốc về Việt Nam. Ở Trung Quốc, Bác lấy tên là Hồ Quang, làm việc trong Biện Sự xứ Bát lộ quân và đã viết những bài báo gửi về cho toà soạn tờ Notre Voix (Tiếng nói chúng ta) - tờ báo công khai của Mặt trận Dân chủ Đông Dương, xuất bản tại Sài Gòn, với bút danh là P. C. Lin. Đó là những bài báo hướng dẫn anh em trong nước về phương thức hoạt động và những kinh nghiệm của cách mạng Trung Quốc. Từ những bài báo này, những người lãnh đạo Đảng Cộng sản Đông Dương trong nước biết một thông tin quan trọng: Đồng chí Nguyễn Ái Quốc hiện đang ở Trung Quốc. Ngày 8/ 2/ 1941, Bác Hồ qua cột mốc 108 biên giới Việt – Trung, trở về Tổ quốc. Khi cuộc kháng chiến chống Pháp vừa kết thúc thắng lợi, Bác đã chỉ đạo cán bộ Trung ương Đoàn cho ra đời tờ báo Thiếu niên Tiền phong, ngày 1/ 6/ 1954 tại Tuyên Quang. Bác đã viết nhiều bài cho tờ báo này và góp nhiều ý kiến cho Ban Biên tập báo. Sau này, Bác động viên phong trào viết về Người thật việc thật, Người tốt việc tốt rất hiệu quả.

       Từ khi trở về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam đến trước lúc qua đời, Bác Hồ đã viết hàng trăm bài báo cho nhiều tờ báo, với nhiều bút danh khác nhau. Nhiều nhất là những bút danh: C. B.: dùng cho khoảng 70 bài, chủ yếu là báo Nhân Dân; D. X.: dùng cho khoảng 50 bài trên báo Cứu quốc và báo Nhân dân; T. L.: khoảng 30 bài trên báo Nhân dân; Chiến sĩ: Gần 20 bài trên báo Nhân dân, vv…

       Nhân dịp Kỷ niệm 135 ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh và 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, chúng tôi tìm hiểu một số tư liệu về việc làm báo của Bác Hồ. Qua đó để thấy rằng: Bác là người đặt nền móng cho nền Báo chí Cách mạng Việt Nam và những bài học thiết thực cho người làm báo ngày nay. Trước hết là vấn đề vai trò của báo chí và ý thức, trách nhiệm của người làm báo. Bác Hồ luôn nhắc nhở đội ngũ các nhà báo về vai trò xã hội, tính chiến đấu của báo chí cách mạng: “Nhiệm vụ của tờ báo là tuyên truyền, cổ động, huấn luyện, giáo dục và tổ chức dân chúng để đưa dân chúng đến mục đích chung. Mục đích chung là kháng chiến và kiến quốc” (Thư gửi Lớp học viết báo Huỳnh THúc Kháng, năm 1949). Người nhấn mạnh vị trí chiến sĩ của nhà báo: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng” (Phát biểu tại Đại hội lần thứ III Hội Nhà báo Việt Nam, 1962), và “Ngòi bút của các bạn cũng là những vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính trừ tà” (Thư gửi anh em trí thức Nam Bộ, năm 1946). Để báo chí thực sự là vũ khí cách mạng, phục vụ nhân dân, Bác căn dặn các nhà báo: Phải luôn đặt ra và trả lời câu hỏi: “Viết cho ai?”, “Viết để làm gì?”, Viết như thế nào” (Phát biểu tại Đại hội lần II Hội Nhà báo Việt Nam, 1959). Bác Hồ đã nêu một tấm gương học tập bền bỉ đối với người làm báo. Muốn hoạt động báo chí có kết quả, nhà báo phải không ngừng nỗ lực học tập để nâng cao trình độ ngoại ngữ, năng lực làm báo, cập nhật những tri thức chính trị xã hội và kiến thức mọi mặt, có vốn sống và hiểu biết phong phú. Làm báo phải cẩn trọng, trung thực, tìm hiểu cặn kẽ, sâu sắc những hiện tượng đời sống, không bịa đặt, hư cấu. Báo chí phải phát huy vai trò nêu gương, góp phần động viên các tầng lớp nhân dân phấn đấu, tiến lên trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc, đưa đất nước bước vào kỷ nguyên giàu mạnh, phồn vinh./.

Nguyễn Phương Hà