Bình thơ - Tài Mai

Phiên âm:

TÀI MAI

Thí tương mai tử trịch sơn gian
Nhất ác thanh tư ký bích loan
Ký thủ lai thời xuân sắc hảo
Dữ nhân cộng tác họa đồ khan

Dịch nghĩa:

TRỒNG MAI

Thử đem hạt mai ném lên trên núi
Một nắm giống thanh tao gửi lên ngọn đá xanh
Hãy nhớ lấy: Sau này, khi vẻ xuân tươi tốt
Sẽ thành một bức tranh cho đời soi chung!

Dịch thơ:

Vung hạt mai lên núi cao
Thanh tao nắm giống gửi vào đá xanh
Mai sau xanh lá tươi cành
Vẻ xuân thắm một bức tranh dâng đời.
(VŨ BÌNH LỤC - dịch)

Đây là bài thơ có lẽ Chu Thần họ Cao viết khi còn trẻ, đang tràn đầy sinh lực tuổi thanh xuân và khát vọng cống hiến. Hình như Cao Chu Thần đang trên đường vào Huế thi Tiến sĩ. Có thể là một cảnh trồng mai thật, nhưng cũng có thể chỉ là một lần trồng mai trong giả tưởng, để từ đó mà bộc bạch tâm tư thầm kín đang trào dâng tươi thắm trong lòng thi nhân. 
“Thử đem một nắm hạt mai ném lên trên núi”, chỉ mới kể về một thao tác có chủ định. Cũng có vẻ ngẫu hứng, tiện tay, chợt gặp thì làm. Một nắm hạt mai ném lên trên núi, có thể chẳng thấm tháp vào đâu, nhưng cũng là một việc vui, hữu ích, rất nên làm.
Câu thứ hai, thể hiện rõ hơn ý tưởng và ý nghĩa của việc trồng mai trên núi: “Một nắm giống thanh tao gửi lên ngọn đá xanh” (Nhất ác thanh tư ký bích loan). “Một nắm hạt mai” là rất cụ thể, hữu hình. Nhưng “một nắm giống thanh tao” thì sự vật đã chuyển hóa từ lượng sang chất, từ hữu thể sang vô hình, khẳng định giá trị của vật chất, nâng cao tầm ý nghĩa của vật chất, của thao tác trồng mai. Ý thơ còn được nâng cấp lên hơn nữa, ở ý tưởng một nắm giống thanh tao gửi lên ngọn đá xanh (ký bích loan) kia. “Một nắm giống thanh tao”, chính là phạm trù của cái đẹp, được “ký” (gửi gắm) lên ngọn đá xanh (bích loan), cũng lại là phạm trù của cái đẹp, tương ứng, cao vời tinh khiết. Quả là một ý tưởng tràn đầy tinh thần tôn giáo, thánh thiện và nhân văn, cũng chính là biểu hiện rất tinh tế của tâm hồn thi sĩ.

Ký thủ lai thời xuân sắc hảo
Dữ nhân cộng tác họa đồ khan
(Mai sau xanh lá tươi cành,
Vẻ xuân thắm một bức tranh dâng đời).

Đấy là hai câu thơ kết bài, đồng thời cũng gói trọn tứ thơ. Hãy nhớ lấy (ký thủ), sau này (lai thời) khi vẻ xuân tươi tốt (xuân sắc hảo), đã thấy có ý khẳng định, tin tưởng, chắc chắn, rằng rồi đây những hạt giống thanh tao mà ta đã tung lên ngọn đá xanh kia, nhất định sẽ nở một rừng mai rực rỡ, chẳng phải cho riêng ai, mà để cho tất cả mọi người được ngắm chung!...
Bài thơ bốn câu mà tình ý mênh mang, trong trẻo và sâu xa, thể hiện tầm vóc một hồn thơ lớn, cao khiết, tràn đầy tinh thần nhân văn đẹp đẽ. Phải chăng, ở đây Cao Chu Thần cũng kín đáo gửi gắm niềm tin của mình vào tương lai rực rỡ, đồng thời tự tin khẳng định giá trị của tài năng mình, như rừng mai tràn đầy xuân sắc kia, sẽ giành để dâng hiến cho đời!
Cùng với đại thi hào Nguyễn Trãi, Thánh thơ Cao Bá Quát mới chính là hai đại gia hàng đầu của ngàn năm thi ca nước Việt, khi sử dụng văn tự chữ Hán để chuyên chở tâm hồn và trí tuệ Việt! Tôi xin phép được khẳng định điều này thêm một lần nữa!

Vũ Bình Lục

Tạp chí Chư Yang Sin, số 363 tháng 11-2022.