Miếng gỗ mặt người

Tác phẩm đạt giải Khuyến khích cuộc thi sáng tác văn xuôi chủ đề "Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk - Những chặng đường phát triển" năm 2023.

VHNT- Chuyến xe cứ chạy ì ạch, như leo từng chút một, con đường bỗng như chênh vênh, ánh trăng đêm càng làm cho chiếc xe như mờ ảo giữa không gian tối đen như mực. Đan ngồi đó, nhìn những vệt đen đi qua như những bóng người, những cái cây trốn trong bóng tối. Đã đi được bao nhiêu tiếng đồng hồ rồi nhỉ, tám tiếng hay mười tiếng, Đan ngồi lẩm nhẩm trong miệng.\

Ảnh minh hoạ

*

            Ánh trăng rọi vào căn nhà dài như một giấc mơ, ánh vàng ma mị khiến Wam ám ảnh, không ngủ được. Nằm cựa mình, Wam muốn đứng dậy đóng cửa sổ nhưng không dám, chỉ nằm im trên gường. Wam định đánh thức Yrit nhưng xoay qua thấy khuôn mặt Yrit hiền lành nằm ngủ như em bé lâu lâu chép miệng, tiếng Yrit thở đều đều bên cạnh làm Wam không nỡ đánh thức. Ánh trăng tròn vằng vặc như khuôn mặt người có thể nhìn xuyên thấu mọi thứ.

*

            Tiếng người cựa mình, chiếc xe lắc lư khi đi qua đèo khiến Đan giật mình, người đàn ông ngồi bên cạnh đang gục đầu lên vai Đan ngủ ngon lành, lâu lâu lại nghiến răng trèo trẹo. Đan gồng vai bởi cơn mỏi mệt đang đè xuống. Đan định đẩy ông ra nhưng thấy ông ấy ngủ ngon quá, lại thôi. Con đường lờ nhờ màu bạc ngoài cửa sổ, khuôn mặt Đan phản chiếu qua cái kính, mọi thứ bàng bạc hiện lên trước mắt. Những khoảng trống đồi trọc mà ban đêm tưởng chừng như vực thẳm, bên dưới là những con quái vật đang nhăm nhe những cái lưỡi đỏ sẵn sàng buông lơi những lời dụ dỗ. Người đàn ông ngồi bên cạnh thả toàn bộ trọng lực của mình lên vai Đan, đôi vai nhỏ bé của Đan run lên khó chịu, nhưng không hiểu sao Đan vẫn để nguyên như vậy.

            Ánh trăng nhỏ dần chỉ còn một chấm nhỏ như ngôi sao trên bầu trời, lấp lánh như ngàn ngôi sao khác. Đan lấy tay kéo rèm cửa sổ xe xuống, như một cơn mộng mị, giấc ngủ ập đến với Đan. Người Đan ngã oặt vào người đàn ông bên cạnh. Tiếng hú cất lên, Đan giật mình. Xung quanh một màu khói xám đang cuốn lấy Đan, bao bọc xung quanh và đang đưa Đan lên cao. Có tiếng lầm bầm khấn vái, làn khói xám tan ra. Đan thấy xung quanh mình những người đàn ông, những người đàn bà đàn quỳ sụp xuống, lầm rầm khấn vái những câu được, câu mất Đan không thể nghe rõ. Đôi bàn tay của Đan không thể nào cử động được, những ngón tay cong lại, người của Đan như bị kéo dãn ra. Đan la lên đau đớn, tiếng kêu la của Đan không một ai nghe thấy, chỉ có tiếng lầm rầm khấn vái ngày một to hơn.

            Đầu Đan va vào cửa kính xe, Đan giật mình. Toàn thân mỏi nhừ, Đan không thể nào cử động được. Bên cạnh, người đàn ông vẫn tiếp tục dựa vào vai Đan mà ngủ. Ngoài cửa kính, vẫn một màu xám đen bao phủ lấy những ngọn núi u tối, những cái cây ban đêm như có thêm đôi mắt đỏ đang nhìn ra ngoài đường lộ. Đan nhớ hồi nhỏ, các mẹ hay kể cho Đan nghe những cái cây nó cũng có linh hồn, nó nghe thấy và cử động được, ban đêm thường hay di chuyển đến nơi nó được sinh ra. Đan ngồi nghe mà cứ há hốc miệng nhìn mẹ, rồi đêm nào trước khi đi ngủ đều lấy cục đá chặn cái cây trước nhà để tối nó không thể di chuyển được. Bây giờ nhìn những cái cây trong đêm Đan thấy nó đang di chuyển, những cái cành như những cánh tay khua qua khua lại, cơn gió đêm rít lên khiến những cái cây nghiêng ngả, xô đẩy vào nhau như một cuộc chạy đua trong hành trình của mình. Đan kéo rèm cửa sổ, tiếng ngáy đều đều trong xe, tiếng nghiến răng, tiếng còi xe đêm, ánh đèn pha nhá vào cửa sổ. Đan ngả người vào người đàn ông bên cạnh chìm vào giấc ngủ.

***

            Đêm nào Wam cũng thấy người phụ nữ ấy, đôi mắt hốt hoảng nhìn Wam, la hét, cô cứ bay lên cao lên cao, đôi bàn tay thì cố níu lấy tay Wam nhưng không thể, từng ngón tay bung ra và người phụ nữ ấy trôi về phía mặt trăng, những cái răng sắc nhọn đang ngấu nghiến lấy người phụ nữ. Wam tỉnh giấc trong tiếng thét của người phụ nữ ấy. Đầu tiên Wam chỉ thấy một người phụ nữ, thân hình nhỏ nhắn và mỗi ngày qua mỗi giấc mơ, người phụ nữ ấy lại hiện ra rõ hơn trong tâm trí Wam. Một người hoàn toàn xa lạ nhưng sao lại hiện ra trong tâm trí Wam, Wam không lý giải được nhưng giấc mơ mỗi đêm cứ hiện rõ hơn như có thể chạm vào, người phụ nữ đó đang cầu cứu Wam hay đang gọi Wam, Wam không rõ. Mỗi đêm là một sự việc tiếp theo diễn ra.

***

            Tiếng chân bước mỗi lúc một rõ hơn. Đan nhìn ra cửa sổ ánh trăng soi nhờn nhợt xuống vạn vật, cả cánh tay của Đan cũng nhờn nhợt tái. Đan là ai? Đan được ai sinh ra? Đan không biết. Cơ thể Đan nhói đau khi trăng lên, và đêm nay cũng như bao đêm trăng khác nó nhói lên từng cơn, nhức nhối như có mũi tên đang xoáy vào trong da thịt Đan. Đan lớn lên từ cô nhi viện của nhà thờ, các sơ là mẹ. Từ nhỏ Đan bộc lộ rõ những tố chất khác thường, như có thể trèo cây, nhảy cao như một con sóc, sức khỏe Đan rất tốt, ít đau ốm, đặc biệt là Đan rất khỏe, một mình có thể làm việc bằng ba người cộng lại. Nên từ nhỏ đến lớn, Đan được các sơ tin tưởng giao rất nhiều việc, và chăm lo cho các em.

 Mây che ánh trăng đi, cơn đau của Đan dịu xuống.

                                                                        ***

            Buôn làng.

Tiếng suối reo, những điệu múa, tiếng hú, tiếng trống cứ vang trong tâm trí của Đan, lúc xa lúc gần. Cuộc sống hiện tại của Đan không tồn tại một khái niệm làng. Đan sinh ra và lớn lên giữa lòng thành phố, cuộc sống hiện đại không làm Đan mất đi những hình ảnh ám ảnh trong đầu, lúc ngủ cũng như lúc tỉnh. Hình ảnh ấy càng rõ rệt theo thời gian.“Em làm việc nhiều quá bị ảo giác thôi!” Sâm hay nói với Đan như vậy khi thấy khuôn mặt của Đan lộ rõ sự lo lắng. Đan tìm hiểu về làng, về Tây Nguyên, về tập tục nhưng tất cả không gợi lên cho Đan một mường tượng nào rõ nét, chỉ có tiếng trống lúc nhanh lúc chậm, khi thì dồn dập vội vã, khi thì chậm rãi vỗ về cứ u u  trong đầu của Đan.

            “ Liệu em có bị điên không anh?”

            “ Giá vàng ngày hôm nay bao nhiêu?”

            “ Năm triệu bảy trăm tám mươi nghìn. Anh hỏi chi vậy?”

            “ Ngốc ạ! Em không có điên đâu! Anh chắc đấy!”

            Đan nhìn vẻ lạc quan của Sâm mà giấu nhẹn đi sự lo lắng của mình. Tiếng trống đó là gì Đan phải tìm cho ra.

***

Tiếng đọc kinh đều đều vang lên của những đứa trẻ. Những đứa trẻ ngồi ngay ngắn trong giáo đường, đôi mắt thơ ngây đầy trìu mến hướng Chúa. Niềm hy vọng lạc quan sẽ tìm được bố mẹ của của mình, long lanh trong mắt những đứa trẻ này. Đan cũng đã từng hy vọng như thế nhưng không có ai đến đón Đan cả. Thời gian trôi qua, dưới sự đùm bọc của các Sơ, Đan đã trưởng thành và có thể tự lo cho cuộc sống của mình. Tuổi thơ của Đan trôi qua không đầy đủ như những đứa trẻ bình thường khác nhưng cũng đầy ắp sự yêu thương quan tâm và lo lắng của các mẹ nơi đây.

            “Con muốn mẹ kể lại con đã đến với chúng ta như thế nào à?” Đan gật đầu trước câu hỏi của Sơ Sa.

            “Con đến với chúng ta vào một buổi sáng sương lạnh. Mưa cứ rả rích từng cơn, gió rất nhiều. Kỳ lạ là con nằm ngay bên hiên, chỉ có một tấm tôn nhỏ nhô ra nhưng con không hề bị ướt. Hai tay con nắm lấy một cái đồ chơi bằng gỗ có khắc mặt người. Mẹ vẫn giữ nguyên tất cả các đồ đạt của con, phòng khi có người đến tìm con.”

            “ Mẹ cho con xem được không?”

            “ Mẹ nghĩ đã đến lúc giao chúng lại cho con.” Sơ Sa gật đầu nhìn Đan.

            Đan nhận lấy từ tay sơ Sa, miếng tã vải thổ cẩm đã ố màu, miếng gỗ hình mặt người đen nhánh, có đôi mắt màu trắng, được sơ Sa gói gọn gàng trong một cái hộp nhỏ. Cầm trên tay miếng gỗ có khuôn mặt người, như có một luồng điện chạy dọc người Đan, khiến Đan ớn lạnh, những hình ảnh chồng chéo, đan xen hiện lên trong đầu Đan, chạy qua rất nhanh nhưng cảm giác ấy đã làm Đan choáng váng. Đan không định hình được đó là gì, cầm trên tay những kỷ vật, cảm xúc làm Đan rơi nước mắt mà quên mất những cảm giác nó mang lại. Từ biệt sơ, trở về căn phòng nhỏ của mình, một hy vọng tìm lại nguồn cội mong manh nhất vừa được lóe lên trong Đan.

***

Bước những bước chân theo bậc cầu thang gỗ được đẽo nguyên cây từ cây cà chít. Trên đỉnh cầu thang là hai bầu vú căng tròn được đục đẽo khéo léo, thời gian nắng mưa và tay người cầm đã làm cho đôi bầu ngực lên nước trở nên bóng loáng. Wam từng bước đi lên và xoa vào bộ ngực gỗ căng đầy trước khi bước vào trong nhà.

- Con tìm ta có việc gì? – Già làng Ama H’rin ngước mắt lên nhìn Wam.

Wam bước lại gần và cúi đầu, quỳ xuống bên cạnh Ama H’rin. Ngước đôi mắt to tròn, nhìn già làng, không biết mình sẽ bắt đầu từ đâu. Già làng nhìn Wam dịu dàng rồi ra hiệu cho Wam nói.

- Con có những giấc mơ kỳ lạ. Một người phụ nữ con không hề quen, nhưng mỗi đêm đều đến trong giấc mơ. Đặc biệt là vào những đêm trăng tròn. – rồi Wam nói tiếp – Trong đôi mắt cô ấy, con thấy sự hoảng loạn, sự tìm kiếm như đang cần sự giúp đỡ của con.

Già Ama H’rin ngồi trầm ngâm bên bếp lửa, đôi mắt suy tư như lục dò trong trí nhớ điều gì đó.

- Con có nhớ thêm đặc điểm nào đặc biệt nữa không?

- Trên tay cô ấy có cầm một món đồ bằng gỗ có khắc mặt người, với dòng chứ sau lưng mà con không thể đọc được.

Già làng Ama H’rin, im lặng, không gian cũng trở nên im lặng, chỉ có tiếng lửa cháy lép bép, lâu lâu thả ra những tia lửa làm cho không gian càng trở nên lắng sâu hơn.

- Con hãy xâu chuỗi lại giấc mơ của mình và kể lại cho ta nghe nhé! Hãy cố gắng nhớ đến chi tiết nhỏ nhất. Ta nghĩ Nàng gió đã quay trở về làng theo lời sấm thứ bảy.

***

Đan tìm hiểu về món đồ chơi gỗ có khuôn mặt người. Đây là một món đồ chơi được làm hoàn toàn bằng thủ công, với đôi mắt màu trắng và những chữ cái màu trắng không phải là một loại sơn thông thường. Mọi thông tin về món đồ chơi đều không có trên các trang mạng xã hội. Đan tưởng như mình bị rơi vào bế tắc thì tình cờ Đan đọc được một bài báo nghiên cứu về các nghệ nhân tạc tượng gỗ. Mỗi bức tượng đều chứa đựng cảm xúc và sự chân thật, những khúc gỗ vô tri, vô giác chợt trở nên sống động với những câu chuyện của riêng mình, và người nghệ đã thấy trước linh hồn và những câu chuyện khác nhau về đời sống văn hóa, sinh hoạt của cộng đồng người Ê Đê. Những nét chạm khắc trên tượng gần giống với khuôn mặt gỗ của Đan. Lần tìm địa chỉ là buôn Ko D’hong. Đan quyết định đi thử vận may của mình. Sâm giúp Đan sắp xếp hành lý cho chuyến đi dài của Đan, mọi đồ đạc được sắp xếp gọn gàng trong chiếc vali size lớn. Đan giao chìa khóa nhà và bé mèo Mum cho Sâm chăm sóc, không quên dặn dò đủ điều, nào là tưới cây, nào là cho Mum ăn đúng giờ, tắm và chải lông cho Mum một tuần mấy lần, phải nhớ xịt dầu thơm và ...

- Sao em không xin nghỉ phép mà quyết định nghỉ việc?

- Em chưa biết chuyến đi của mình sẽ kết thúc khi nào? Linh tính mách bảo em đây là chuyến đi dài. Em không nghĩ sếp sẽ ký cho em nghỉ phép quá lâu như thế.

Đan thấy Sâm như muốn nói điều gì đó nhưng lại thôi.

- Chúc em đi may mắn, đáng lẽ anh nên đi cùng em. – Sâm ôm chặt lấy Đan trước khi Đan bước lên xe.

- Hẹn gặp lại anh. – Nụ hôn lướt nhanh trên má Sâm khiến Sâm đứng yên không kịp phản ứng. Nhìn lại thì Đan đã lên xe và vẫy tay chào Sâm.

***

Những ký ức hỗn độn trong tâm thức chưa thể sắp xếp thành hình được. Wam là ai, ở đâu tới, Wam chẳng biết chỉ biết mình là con nuôi trong gia đình nhà H’Yam Brông, khi cả ama, amí và adei mniê đã bị cuốn trôi trong một cơn lũ rừng, chẳng có ai tìm thấy được xác ba người, chỉ có đứa trẻ ngồi khóc trên tảng đá, mặc cho dòng nước cuồng nộ cuốn trôi mọi thứ, nhưng nước cứ chảy đến tản đá Wam đang ngồi thì dòng nước lại tránh đi, chảy lệch qua hướng khác. Ký ức của Wam cũng chẳng còn. Chỉ có dòng suối Hbia như người bạn, hiểu được suy nghĩ của Wam lúc thì an ủi khi Wam buồn, lúc thì vui đùa khi Wam vui, lâu lâu lại mang rất nhiều cá đến cho Wam. Wam không hiểu sao mình điều khiển được dòng nước. Dù là mùa khô cạn nhất, chỉ cần Wam gọi là nước về. Điều này chỉ có amí H’Yam Brông biết, nhưng amí dặn Wam không được nói cho ai biết kể cả Yrit - chồng của Wam, nếu có người biết Wam có thể điều khiển dòng nước, cuộc đời Wam sẽ chẳng thể yên ổn được nữa.

Wam đã thôi những giấc mơ người phụ nữ lạ mặt kia. Nhưng cứ trăng tròn là cơ thể Wam đau nhức. Yrit bảoWam đã bị ma làng ám vào những đêm trăng không ngủ, cứ đi lang thang ngoài những suối nước. Nhưng Wam biết chẳng có ma làng nào ám Wam cả, chỉ có một sợi dây vô hình đang gắn kết lại với Wam, sợi dây ấy đang ngày càng đến gần. Miếng gỗ có hình mặt người Wam đã từng thấy ở đâu đó, nhưng Wam không thể nhớ. Chỉ khi miếng gỗ đó xuất hiện trong giấc mơ thì những ký ức của Wam mới được lục lọi một cách cặn kẽ nhất. Là ama đã khắc, không phải là aê đã khắc mới đúng. Miếng gỗ hình mặt người được aê khắc từ khúc gỗ đẽo tượng bị bỏ đi, sau lưng có khắc dòng chữ, lúc nhỏ Wam đã từng cầm trong tay. Chắc chắn Wam đã từng cầm nó trên tay.

***

Buôn Sah A trong buổi chiều tà đỏ rực đổ lên những ngôi nhà dài xếp cạnh nhau, tưởng chừng kéo dài tới vô tận một màu đỏ cam như một bức tranh thuộc trường phái dã thú mà nếu có Henri Matisse ở đây ông cũng sẽ giống Đan đứng ngây người ra ngắm. Một màu đỏ hoang dã, đậm chất hội họa khiến cho buôn Sah A trở nên đẹp ma mị, lạ thường. Đan đã từng xem một vài bộ phim tài liệu, những phóng sự về buôn làng nhưng đứng trước một không gian mà Đan chưa từng thấy trước đó bao giờ, khiến cho Đan vừa cảm thấy mê đắm vừa cảm thấy sợ hãi giữa một màu đỏ bao trùm. Đan bước nhanh chân vào trong buôn như sợ màn đêm buông xuống sẽ ngoạm lấy Đan, nuốt mất Đan trong không gian lạ lẫm này.

Đan đưa miếng gỗ cho Y Thái, một nghệ nhân đẽo tượng nổi tiếng của buôn Sah A. Ông Y Thái cầm miếng gỗ hình mặt người, ông cầm lên, xem xét rất kỹ lưỡng. Rồi lắc đầu nhìn Đan.

- Kiểu đẽo gỗ vầy đã lâu lắm rồi không ai làm nữa. Thời ông tôi có một hai người đẽo được như thế này, nhưng giờ phương pháp đẽo bằng tre này đã bị mai một, trong làng không ai biết làm nữa. Vì kỹ năng làm rất khó, ngày nay chúng tôi đã có những dụng cụ sắc bén hơn nhưng vẫn không thể làm ra một miếng gỗ tinh tế như thế này. Cô muốn biết người làm ra miếng gỗ thì sáng mai tôi sẽ đưa cô đi gặp người lớn tuổi nhất trong làng. Tôi hy vọng bà ấy sẽ biết. Còn đêm nay cô cứ coi đây như nhà của mình và ngủ lại đây một đêm nhé. Anak mniê sẽ mang chăn đến cho cô.   

Đan nằm trong gian phòng dành cho khách trong căn nhà dài như thăm thẳm với nhiều gia đình ở cùng nhau. Không gian nhà chạy theo chiều dọc gồm hai phần rõ rệt. Từ cửa chính đi vào là một phần rộng, gọi là Gah, phần còn lại gọi là Ôk. Gah là nơi tiếp khách, có bếp cho khách và là nơi sinh hoạt chung của gia đình, là nơi cúng thần, là chỗ ngủ của con trai chưa vợ, là nơi đặt nhiều đồ vật quý. Gah và Ôk được ngăn bởi vi cột Kmeh Kpăng có khắc hình, trong đó cột phía đông là cột chủ, bên cạnh kê một bộ phản để người đứng đầu gia đình ngồi khi hội họp, trong khi đó cột phía Tây là cột trống nơi có đặt chiếc trống cái trên ghế Kpan để nhạc công ngồi đánh chiêng, trống, cồng. Gầm ghế thường là nơi để cồng chiêng. Sát vách phía sau hàng cột phía đông là nơi để hàng ché. Bên cạnh bếp khách còn có bếp nấu ăn khi có lễ nghi. Trong nhà, có chạm khắc rất nhiều hình con vật như voi, cua, cá... nhưng Đan lại ấn tượng cầu thang đi lên với hai cửa của nhà dài, cửa phía trước dành cho khách và nam giới, cửa phía sau dành cho phụ nữ. Lạ nhà, Đan chẳng thể ngủ được, tiếng gió rít bên ngoài tấm vách làm bằng tre càng khiến cho Đan không thể nằm yên để đi vào giấc ngủ. Nằm trằn trọc mãi, cái bớt trên tay Đan tự nhiên phát sáng và nhói lên.

Đến được với buôn Sah A, Đan đã mất hơn hai tháng rong ruổi ở các buôn làng. Điểm đến đầu tiên là buôn Ko D’hong, ở đó không ai biết thông tin gì về miếng gỗ, cũng không ai hiểu về phong cách đục đẽo cũng như chất màu trên miếng gỗ. Già làng chỉ cho Đan đi qua các buôn khác nhau. Đan cứ đi trong niềm hy vọng, rồi niềm hy vọng đó mờ dần. Chỉ đến khi gặp ông Y Thái tại đây, Đan lại nhen cho mình chút hy vọng.

***

Nghe có người lạ vào buôn, những đứa trẻ ríu rít dắt nhau đi xem mặt người lạ. Rồi người lớn cũng đi theo, người lạ ở đây là một cô gái trẻ, nghe nói đang tìm hiểu về nghệ thuật đẽo tượng đã bị thất truyền. Wam không quan tâm lắm nên đi ra ngoài suối lấy nước như thường lệ. Ngồi bên bờ mà nước suối cứ chảy cuộn ngược, rồi lại cuộn xui, rồi tiếp tục tung lên cao ướt hết người của Wam.

- Hbia không muốn tôi ở đây, muốn tôi đi à?

Dòng suối lại tiếp tục cuộn lên, và hất nước tung tóe vào người Wam. Wam như chợt hiểu ra điều gì, đeo vội cái gùi lên lưng rồi chạy thẳng về buôn.

Tiếng người lao xao đông đảo trước nhà của bà H’Wen Niê Kdăm, một người phụ nữ cao tuổi nhất buôn, bà năm nay đã hơn một trăm tuổi. Đôi tay bà nhăn nheo cầm miếng gỗ run run.

- Miếng gỗ này ta đã thấy một lần duy nhất lúc ta còn nhỏ, khi buôn làng làm lễ cúng những đứa con của Yang. Đây là lá bùa hộ mệnh của nàng Gió và nàng Muối. Tại sao cô lại có nó? Tấm bùa này chỉ đi theo chủ nhân của nó. Không lẽ, cô là.... - bà H’Wen Niê Kdăm bỏ lửng câu rồi quỳ rạp trước sự ngơ ngác của Đan.

Tiếng người đang lao xao bỗng nhiên im lặng. Wam rẽ dòng người đông đảo đang đứng trước nhà đi vào. Miếng gỗ bứt khỏi tay bà H’Wen Niê Kdăm bay lên và dừng giữa Đan và Wam, dòng chữ trong miếng gỗ đỏ rực. Gió ở đâu kéo về, tiếng nước suối rầm rào ngày một to lên, mưa kéo. Khi ánh mắt của Wam và Đan chạm nhau, như có một sợi dây kết nối vô hình. Đan và Wam vô thức đưa tay nắm lấy nhau. Trên tay hai người vết bớt cùng đỏ lên. Những hình ảnh quá khứ, hiện tại đan xen nhau, kết nối nhau, bù đắp cho nhau những khoảng trống của hai chị em ruột. Nàng Gió và nàng Muối đã tìm thấy nhau.

Tiếng hú, tiếng trống cứ vang lúc xa lúc gần. Tiếng lầm bầm khấn vái, xung quanh những người đàn ông, những người đàn bà đàn quỳ sụp xuống, lầm rầm khấn vái những câu được, câu mất Đan không thể nghe rõ. Xung quanh một màu khói xám đang cuốn lấy Đan, bao bọc xung quanh đưa Đan và Wam bay lên cao. Lê Vi Thuỷ